Đồng bằng sông Cửu Long: Nhiều giải pháp tình thế đảm bảo nước sạch

Cái khó ló cái khôn

ĐBSCL gồm 13 tỉnh thành, diện tích khoảng 40.000 km2 (gần gấp đôi Đồng bằng sông Hồng), dân số hơn 17,4 triệu người. Nơi đây chiếm 50% sản lượng lúa gạo, 65% thủy sản, và đóng góp 17% GDP cả nước. Nông nghiệp chiếm vai trò chủ đạo của nền kinh tế nên các giải pháp chống hạn hán, xâm nhập mặn luôn được chính quyền địa phương, bộ ngành quan tâm.

Là tỉnh giáp biển, chịu ảnh hưởng rất lớn do hạn hán, xâm nhập mặn, Bến Tre đã chủ động xây dựng nhiều giải pháp ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn, nhất là hoạt động của các nhà máy cấp, dự trữ nước sạch nông thôn.

Hiện tại, tỉnh Bến Tre có 60 nhà máy nước do Sở Xây dựng và Sở NN-PTNT quản lý. Từ đầu tháng 2/2024 đến nay, xâm nhập mặn đã tác động đến một số nhà máy nước. Nhà máy nước Lương Quới của Công ty Cổ phần Cấp thoát nước Bến Tre, độ mặn nước thô sông Lương Quới dao động từ 1‰ đến 1,5‰. Nhà máy nước Bình Hòa, độ mặn nước thô sông Bình Chánh dao động từ 1‰ đến 1,5‰. Nhà máy nước Khu công nghiệp (KCN) Giao Long, độ mặn nước thô Ba Lai dao động từ 1‰ đến 3‰. Nhà máy nước An Hóa, độ mặn nước thô sông An Hóa cao nhất đạt 5,2‰. Nhà máy nước An Phước, độ mặn nước thô dao động từ 1‰ đến 2‰.

Đảm bảo cung cấp nước sạch cho người dân trước tình trạng các con sông đều bị nhiễm mặn, một số nhà máy cấp nước đã vận hành hệ thống lọc R.O (lọc nước nhiễm mặn thành nước ngọt) như tại nhà máy nước Bình Hòa, KCN Giao Long, Lương Quới kết hợp thực hiện chế độ khai thác nước phù hợp với diễn biến xâm nhập mặn trong ngày.

Bên cạnh đó, các nhà máy nước tăng cường khai thác khi nước triều xuống thấp, xâm nhập mặn không còn như tại các nhà máy nước An Hóa, An Phước, Lương Quới. Đồng thời tăng cường công suất ở các nhà máy chưa bị xâm nhập mặn.

Báo cáo của ngành chức năng tỉnh Bến Tre cho thấy: Đến 15/2/2024, tất cả các nhà máy của Công ty Cổ phần Cấp thoát nước Bến Tre, bao gồm 5 nhà máy nước ở thành phố Bến Tre và các huyện, cùng 2 nhà máy tiếp nhận nước sạch dạng mua tổng đều có chất lượng nước sạch đạt yêu cầu về độ mặn theo quy chuẩn địa phương.

Một kế hoạch khác chuẩn bị cho tình huống xấu nhất khi các con sông, hồ chứa, mạch nước ngầm đều bị nhiễm mặn, UBND tỉnh Bến Tre chỉ đạo các công ty cấp nước thuê sà lan chở nước ngọt từ nơi khác về cho nhà máy để lọc và cung cấp cho người dân sử dụng.

Qua đó cho thấy diễn biến thời tiết càng khó khăn, cực đoan, con người càng phát huy tính tự chủ sáng tạo, tìm ra nhiều giải pháp thích ứng tạm thời. Về lâu dài người dân vùng xâm nhập mặn cần được Chính phủ đầu tư các công trình bảo đảm sống chung an toàn với biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn.

Cần có công trình dẫn nước bền vững cho người dân

Tại tỉnh Cà Mau, tình trạng khô hạn được cho là nguyên nhân chính gây ra 340 vụ sụt lún, sạt lở đất tại các tuyến kênh. Trước tình hình đó lãnh đạo tỉnh Bến Tre và Cà Mau đề xuất Chính phủ đầu tư công trình dẫn nước từ các sông Hậu, Sài Gòn, Đồng Nai về địa phương nhằm hạn chế khô hạn, sụt lún, thiếu nước trong mùa khô.

Ở góc nhìn khoa học, PGS.TS Lê Anh Tuấn, Cố vấn khoa học, Viện Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ cho biết: Phương án đưa nước từ sông Sài Gòn, sông Đồng Nai về giải hạn, giải mặn cho vùng ĐBSCL gặp nhiều khó khăn vì trong mùa khô, các sông đều ít nước chứ không riêng gì một số khu vực ở ĐBSCL. Chưa kể sông Sài Gòn, sông Đồng Nai đang bị ô nhiễm, nếu đưa về miền Tây cần tính toán vấn đề môi trường.

Hạn hán đã có từ khi hình thành vùng ĐBSCL. Dân số nơi đây ngày càng đông, sản xuất lớn, cộng thêm biến đổi khí hậu nên khô hạn sẽ ngày càng gay gắt hơn. Cái khó không “bó” được cái khôn vì gần đây nông dân đã biết cách thích ứng với hạn hán và xâm nhập mặn bằng cách dịch chuyển mùa vụ hoặc chuyển đổi sản xuất trong mùa khô, sử dụng nước tiết kiệm, phù hợp với trữ nước tại chỗ…

Để giúp nông dân thích ứng an toàn trước diễn biến phức tạp của thời tiết, ngành chuyên môn cần công bố và cập nhật thường xuyên bản đồ hạn, mặn qua các ứng dụng trực tuyến, mạng xã hội, phương tiện thông tin đại chúng để người dân từng tiểu vùng kịp thời theo dõi, chủ động ứng phó trong sinh hoạt và sản xuất, giảm thấp nhất thiệt hại.

Nhận định về giải pháp công trình dẫn nước từ sông Hậu về Cà Mau, ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Thủy lợi tỉnh Cà Mau e ngại vì chi phí đầu tư quá lớn, ngoài sức chịu đựng của tỉnh. Ông Tùng nói: “Cách đây 5-7 năm, địa phương đã tính toán việc dẫn một m3 nước từ sông Hậu phục vụ sinh hoạt chi phí khoảng 50.000 đồng”.

TS Trần Hữu Hiệp (chuyên gia kinh tế) cho rằng công trình dẫn nước ở các tỉnh miền Tây phải đặt trong hoàn cảnh không có ranh giới hành chính mà là vấn đề cả vùng, kể cả liên hệ tới hệ thống sông Mekong. Cho nên giải pháp chống khô hạn phải có được sự cân bằng tổng thể, trong đó cần tính toán để phân vùng cụ thể nhằm đưa ra mức độ ứng phó tương xứng. Ví dụ ở vùng mặn, địa phương phải ưu tiên nước sinh hoạt, có thể chuyển đổi sang kinh tế biển hay nước lợ cho phù hợp, chứ không nhất thiết áp dụng kinh tế sinh thái nước ngọt.

Cũng theo các chuyên gia, đầu tư công trình dẫn nước hàng trăm km từ nơi khác về vùng khô hạn, xâm nhập mặn cần sự vào cuộc của Bộ Xây dựng và các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu. Trước mắt Cà Mau đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đầu tư hoàn chỉnh cống âu thuyền Tắc Thủ và một số cống để điều tiết, lấy nước từ hệ thống thủy lợi Cái Lớn – Cái Bé và kênh Quản Lộ – Phụng Hiệp cấp cho vùng ngọt.

Duy Chí