Trạm bơm Hóa An (Nhà máy nước Thủ Đức).

Nhu cầu nước sạch tại Sài Gòn đã được đặt ra từ cuối thế kỷ XIX khi chính quyền Pháp triển khai dự án quy hoạch năm 1862, đề cập đến hệ thống cấp thoát nước đô thị. Những công trình đầu tiên như giếng Thévenet (1880) mở ra giai đoạn sơ khai của mạng lưới cấp nước đô thị. Tuy vậy, đến cuối thập niên 50 của thế kỷ XX, hệ thống giếng cạn bộc lộ nhiều hạn chế khi ranh mặn lấn sâu, công suất suy giảm và nhiều giếng không còn hoạt động.

Trước thực trạng đó, Sài Gòn Thủy Cục (tiền thân của SAWACO) đã nghiên cứu chuyển sang khai thác nước mặt từ sông Đồng Nai. Năm 1961, dự án khai thác quy mô lớn được phê duyệt, bao gồm trạm thu – bơm nước tại Hóa An (Biên Hòa), tuyến ống nước thô 72 inch dài hơn 10 km và hệ thống ống dẫn nước sạch về trung tâm Sài Gòn. Ngày 12/12/1966, Sở sản xuất nước Đồng Nai ( tiền thân của Nhà máy nước Thủ Đức ngày nay) đã được khánh thành với công suất 450.000 m³/ngày, đáp ứng khoảng 90% nhu cầu nước của đô thị lúc bấy giờ.

Sau ngày 30/4/1975, lá cờ Tổ quốc tung bay trên nóc nhà máy báo hiệu một thời kỳ mới. Nhà máy được lực lượng quân quản tiếp quản, tiếp tục vận hành liên tục để phục vụ người dân trong hoàn cảnh đất nước còn khó khăn về vật tư, thiết bị và nguồn lực kỹ thuật. Các thiết bị phần lớn là công nghệ Mỹ, đòi hỏi phụ tùng chuyên dụng khiến công tác bảo dưỡng gặp nhiều trở ngại, nhưng tập thể cán bộ công nhân viên đã thể hiện tinh thần sáng tạo, tận dụng vật tư tồn kho, cải tiến kỹ thuật để duy trì dòng nước liên tục cho thành phố.

Từ năm 1975 đến 1982, công suất nhà máy tăng lên 560.000 m³/ngày; giai đoạn 1982 – 1995 tiếp tục cải tạo, mở rộng để đạt 650.000 m³/ngày, đáp ứng nhu cầu nước ngày càng lớn của thành phố thời kỳ đổi mới.

Giai đoạn 1982 – 1995, Nhà máy tiếp tục cải tạo hệ thống bơm nước sông, thay 6 bộ cánh bơm công suất lớn, cải tiến dây chuyền công nghệ, nâng công suất lên 650.000 m³/ngày, đáp ứng nhu cầu nước tăng nhanh của thành phố trong thời kỳ đổi mới và mở cửa kinh tế.

Đặc biệt, từ những năm 1995 trở lại đây, Nhà máy nước Thủ Đức tiếp tục được đầu tư theo chiều sâu. Nhiều dự án lớn được triển khai, giúp hoàn thiện dây chuyền xử lý nước, cải tạo bể lọc và nâng cấp trạm bơm nước sạch. Đến năm 2002, công suất nhà máy được nâng lên 750.000 m³/ngày, mức công suất lớn nhất trong hệ thống cấp nước TP.HCM hiện nay. Cùng với đó, hệ thống công nghệ xử lý nước được đổi mới toàn diện. Một trong những dấu ấn quan trọng là việc thay thế phèn nhôm bằng chất keo tụ PA.

Cùng với việc đầu tư mở rộng hạ tầng, nhiều công nghệ hiện đại được áp dụng như Hệ thống điều khiển – giám sát – thu thập dữ liệu SCADA; Hệ thống quan trắc chất lượng nước trực tuyến; Hệ thống thông tin địa lý SAWAGIS hỗ trợ quản lý mạng lưới truyền dẫn – phân phối, tối ưu hóa phương án điều tiết sản lượng và áp lực nước, giảm thất thoát trên toàn hệ thống. Đặc biệt, sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, trong đó có Chính phủ Hà Lan đã giúp hoàn thiện năng lực giám sát và vận hành theo tiêu chuẩn quốc tế.

Giai đoạn từ 2020 đến nay, nhà máy tiếp tục triển khai loạt dự án nâng cấp như: Dự án “Cải tạo bể lắng 6, 7”, Dự án “Trang bị hệ thống châm vôi bột”, các dự án trang bị bộ điều khiển điện cho van hệ thống hồ lọc và các bơm chính tại Nhà máy,… Ngoài ra, các Dự án “Xây dựng hệ thống hút bùn tự động các bể lắng NMNTĐ”, “Xây dựng Trạm tiếp nhận bùn bể lắng” cũng đang trong giai đoạn chuẩn bị nghiệm thu và bàn giao đưa vào sử dụng

Đảm nhận hơn 50% tổng lượng nước cung cấp cho toàn TP.HCM, Nhà máy nước Thủ Đức luôn duy trì quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt. Các chỉ tiêu hóa lý – vi sinh được theo dõi liên tục; chất lượng nước tại mạng lưới được kiểm tra định kỳ với mục tiêu đáp ứng tiêu chuẩn cao nhất theo quy định Bộ Y tế, hướng đến mục tiêu nước uống trực tiếp tại vòi.

Trải qua gần sáu thập niên, từ những công trình đầu tiên mang dấu ấn kiến trúc kỹ thuật của thế kỷ XX, Nhà máy nước Thủ Đức đã trở thành một biểu tượng về sự bền bỉ, sáng tạo và trách nhiệm với cộng đồng. Tập thể nhiều thế hệ cán bộ, kỹ sư, công nhân viên đã góp phần xây dựng nên một trong những nhà máy nước lớn nhất Việt Nam, đóng vai trò chủ lực trong hệ thống cấp nước TP.HCM.

Phát huy truyền thống và tinh thần sáng tạo

Trong suốt sáu thập kỷ đã đi qua, tinh thần sáng tạo cải tiến kỹ thuật được xem là nét đặc trưng của Nhà máy nước Thủ Đức. Đơn vị hiện sở hữu khoảng 60% tổng số sáng kiến của SAWACO, đóng góp hơn 13 tỷ đồng giá trị làm lợi chỉ trong 10 năm gần đây. Nhiều sáng kiến tiêu biểu mang lại hiệu quả trực tiếp như: Gia công chế tạo phụ tùng thay thế (khớp nối, cao su coupling cho bơm chính); Cải tiến phương pháp đấu nối máy biến thế giữ nguồn điện liên tục; Điều chỉnh chế độ vận hành tối ưu cho Trạm bơm Hóa An. Đây không chỉ là những giải pháp kỹ thuật, mà còn phản ánh trí tuệ tập thể, tinh thần chủ động và lòng tự hào nghề nghiệp của nhiều thế hệ cán bộ kỹ thuật.

Bên cạnh vai trò cung cấp nước sạch, nhà máy còn được ví như “cái nôi đào tạo nhân lực” của ngành cấp nước TP.HCM. Nhiều thế hệ kỹ sư, cán bộ đã trưởng thành từ môi trường này, đóng góp cho các dự án lớn của SAWACO. Các phong trào đoàn thể, an sinh xã hội,… góp phần tạo nên văn hóa doanh nghiệp.

Với những nỗ lực không biết mệt mỏi, đơn vị đã được ghi nhận bằng hàng loạt danh hiệu cao quý: Huân chương Lao động hạng III (1998); Huân chương Lao động hạng II (2003); Huân chương Lao động hạng I (2009); Danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (2020).

Hướng tới mô hình nhà máy nước thông minh

Kỷ niệm 59 năm thành lập (12/12/1966 – 12/12/2025) không chỉ là dịp ôn lại truyền thống vẻ vang đã qua mà còn là dấu mốc cho sự chuyển mình mạnh mẽ của Nhà máy nước Thủ Đức trong bối cảnh mới. 

Theo định hướng quy hoạch, nhà máy sẽ tiếp tục mở rộng công suất thông qua các dự án trọng điểm: giai đoạn IV (2018 – 2023) tăng thêm 300.000 m³/ngày và giai đoạn V (2023 – 2025/2028) tăng thêm 500.000 m³/ngày. Những dự án này nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước cho đô thị hơn 11 triệu dân, đồng thời nâng cao khả năng truyền dẫn từ sông Đồng Nai và tối ưu hóa chuỗi xử lý bằng công nghệ hiện đại.

Thời gian tới, Nhà máy nước Thủ Đức đặt mục tiêu hoàn thiện hệ thống tự động hóa với SCADA thế hệ mới; mở rộng mạng quan trắc chất lượng nước thông minh; ứng dụng mô hình thủy lực số hóa để dự báo biến động nguồn nước và điều tiết sản lượng theo thời gian thực; từng bước đưa trí tuệ nhân tạo vào phân tích chất lượng nước theo mùa. Đây được xem là bước tiến quan trọng, tạo tiền đề để nhà máy trở thành một trong những nhà máy nước thông minh tiên phong của Việt Nam, phù hợp mục tiêu của SAWACO về cung cấp nước uống tại vòi đạt chuẩn.

Từ những đường ống thép đầu tiên cho đến dây chuyền công nghệ 4.0 ngày nay, Nhà máy nước Thủ Đức luôn kiên định với sứ mệnh bảo đảm nguồn nước sạch đạt quy chuẩn Bộ Y tế, đồng hành cùng sự phát triển của TP.HCM. Truyền thống bền bỉ, tinh thần sáng tạo và tầm nhìn dài hạn là nền tảng để nhà máy tiếp tục giữ vững vị thế là một trong những “cánh chim đầu đàn” của ngành cấp nước Việt Nam, đóng góp vào mục tiêu xây dựng một đô thị văn minh, hiện đại và bền vững trong tương lai.

PV